Financieel meerjarenperspectief

In bijgaand overzicht staan de budgetten per begrotingsprogramma. Elk programma is onderverdeeld naar lasten en baten. Per jaarschijf kunt u het resultaat voor en na bestemming aflezen. In de bijlage ‘Overzicht reserves en voorzieningen 2024-2029' vindt u een gespecificeerd meerjarenoverzicht per reserve en per voorziening. Het totaaloverzicht Programmabegroting 2026-2029 geeft, in het kader van de dualisering, het autorisatieniveau van de raad aan. Dit gebeurt namelijk op programmaniveau. Binnen deze budgetten is het college geautoriseerd de begroting uit te voeren. Dit is dus ook het niveau waarop u wordt geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van het nieuwe beleid. De documenten voor de planning- en controlcyclus worden op dit niveau afgestemd.

Noodzakelijke mutaties op programmaniveau in de loop van het begrotingsjaar leggen wij door middel van een begrotingswijzing aan u voor. 

In dit hoofdstuk geven we inzicht in de financiële positie van de gemeente. Voor u is het van belang vast te stellen dat meerjarig voldoende middelen beschikbaar zijn voor het uitvoeren van de taken waarvoor de gemeente zich moet inzetten en voor het continueren van de bedrijfsvoering. U heeft daarvoor inzicht nodig in het vermogen van de gemeente en ook inzicht in de mogelijke risico's die we kunnen lopen. Daarom hebben wij in de begroting het volgende verwerkt:

• Alle lasten en baten zijn geraamd op basis van bestaand beleid. 
• De mogelijke risico's zijn aangegeven. 
• Een meerjarenbegroting die een reëel beeld geeft van de financiële positie op middellange termijn. 

De volgende zeven onderdelen gebruiken we om de financiële positie te beoordelen:

1. De budgettaire positie in 2026 tot en met 2029
2. Het weerstandsvermogen
3. De beheersplannen
4. De grondexploitatie
5. De belastingcapaciteit
6. De reserves en voorzieningen
7. Investeringen

1. Het begrotingsperspectief is voor de jaren 2026 t/m 2029 positief. 
2. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt € 3,823 miljoen. Het beschikbare weerstandsvermogen (algemene reserve en bestemmingsreserves) is voldoende om risico’s af te dekken. Het Rijk schrijft een vijftal financiële kengetallen voor. Ze zijn opgenomen in de paragraaf ‘Weerstandsvermogen en Risicobeheersing’. Op basis van de kengetallen is de conclusie dat we er financieel, ondanks alle uitdagingen, nog goed voor staan en tegenvallers op kunnen vangen.
3. Het niveau van het onderhoud kapitaalgoederen is deels gebaseerd op verouderde onderhoudsplannen. Inmiddels is het accommodatiebeleid vastgesteld. Eind 2025 of begin 2026 ontvangt u een voorstel voor de vaststelling van nieuwe onderhoudsplannen, die worden afgestemd op het accommodatiebeleid. Duidelijk is wel dat er structureel budget aan de voorzieningen toegevoegd moet worden om de voorzieningen voor langere termijn in stand te houden. 
4. In de Algemene reserve grondexploitatie is een bedrag opgenomen voor mogelijke risico’s. Om nu en in de toekomst verzekerd te zijn van een gezonde basis voor grondexploitatie, is het op peil houden van deze reserve van belang.
5. Belastingdruk: Belastingen verhogen we daar waar nodig trendmatig. Bij de bestemmingsheffingen, zoals de afvalstoffenheffing en rioolheffing is het uitgangspunt volledige kostendekking. De opbrengsten leges zijn niet hoger dan de kosten. De inwoner betaalt gemiddeld niet meer dan de kostprijs voor het afnemen van deze gemeentelijke producten en diensten. De onroerendezaakbelastingen, forensenbelasting en de toeristenbelasting zijn algemene belastingen. Ze hebben het karakter van een algemeen dekkingsmiddel en vloeien als zodanig in de algemene middelen van de gemeente. 
6. Onze reservepositie is op dit moment toereikend voor het realiseren van de doelen waarvoor de reserves zijn gevormd. Voor diverse risico’s hebben we voorzieningen gevormd.
7. We hebben een overzicht opgenomen van lopende investeringen en geplande investeringen voor het jaar 2026. Hierover is al besluitvorming geweest. 
   
   

Op basis van bovenstaande kunnen we concluderen dat de financiële positie van onze gemeente goed is. 

Onze budgettaire positie is voor alle jaren positief. We hebben de afgelopen jaren gemerkt dat er veel onzekerheid is rondom de middelen die we van het Rijk ontvangen. We blijven dit nauwgezet volgen.

Het weerstandsvermogen is het vermogen om tegenvallers op te vangen zonder dat de continuïteit in gevaar komt. De weerstandscapaciteit bestaat uit de potentieel in te zetten middelen om de tegenvallers op te vangen. In de paragraaf ‘Weerstandsvermogen en Risicobeheersing’ wordt hierop uitgebreid ingegaan. De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt 1 januari 2026 € 25,647 miljoen.

Dit bedrag kan als volgt gespecificeerd worden:

• Algemene reserve € 23,704 miljoen (exclusief bodembedrag van € 5 miljoen).
• Bestemmingsreserves € 1,943 miljoen (exclusief Kapitaalreserve en de Algemene reserve grondexploitatie).

De benodigde weerstandscapaciteit wordt vastgesteld aan de hand van een risico-inventarisatie. Per risico is een inschatting gemaakt van de kans dat het risico zich voordoet. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt € 3,823 miljoen. De huidige aanwezige weerstandscapaciteit is van voldoende niveau (omvang). De mogelijke risico’s zijn beheersbaar te noemen. Op het moment dat een risico zich voordoet, is er voldoende weerstandscapaciteit om het risico op te kunnen vangen.

Voor elk kapitaalgoed is een (actueel) onderhoudsplan aanwezig. In de meerjarenbegroting zijn de budgetten opgenomen die afgestemd zijn op het gewenste onderhoudsniveau. Verder zijn, daar waar noodzakelijk, vervangingsinvesteringen opgenomen. In de paragraaf ‘Onderhoud kapitaalgoederen’ wordt per kapitaalgoed kort ingegaan op het beleidskader en de financiële gevolgen in de begroting. Jaarlijks worden bij de behandeling van de jaarrekening de reserves en voorzieningen geactualiseerd. De omvang van de reserves en voorzieningen is afgestemd op de meerjarige onderhoudsbehoefte.

Bovenstaande geldt niet voor een aantal accommodaties. De dotaties in deze onderhoudsvoorzieningen zijn te laag om de toekomstige onderhoudsbehoefte te dekken. Het accommodatiebeleid is vastgesteld. Nu worden nieuwe onderhoudsplannen opgesteld die ter vaststelling aan de raad worden voorgelegd. We verwachten dat we, ook op basis van deze nieuwe plannen, structureel hogere budgetten aan de voorzieningen toe moeten voegen om de accommodaties voor de langere termijn te kunnen onderhouden. De hoogte hiervan is nu nog niet bekend.

De grondexploitatie is een onderdeel van de totale exploitatie van de gemeente. Gelet op de risico’s in relatie tot de omvang van de bedragen is een afzonderlijke paragraaf over het grondbeleid verplicht gesteld (zie paragraaf ‘7 Grondbeleid’).

Bij de ontwikkeling van ruimtelijke projecten is het uitgangspunt minimaal een sluitende exploitatie. In bepaalde gevallen wordt een niet sluitende exploitatie geaccepteerd. Wel wordt in deze gevallen getracht om met maatregelen binnen het plan tot dekking van de kosten te komen. Ook in andere gevallen is het uitgangspunt dat er dekking van het tekort moet zijn voordat de exploitatie kan worden vastgesteld. De raad stelt de exploitatieopzet vast. Door de jaren heen heeft dit geleid tot een saldo in de grondexploitatie. Dit saldo is verwerkt in een reserve: de Algemene reserve grondexploitatie. De stand van de reserve is per 1-1-2026 € 3,076 miljoen. Naast een bedrag van € 2,495 miljoen als algemene reserve grondexploitatie, is voor Masterplan ‘Oosterwolde Centrum – Venekoten Noord’ € 0,581 miljoen beschikbaar. 

Bij de bepaling van de omvang van deze reserve wordt een minimumniveau aangehouden. Besloten is de hoogte van de reserve te baseren op een bedrag voor mogelijke risico’s en een bedrag voor grondaankopen. Dit niveau wordt bij de jaarlijkse actualisatie van de reserves en voorzieningen bijgesteld. Vanaf de jaarstukken 2022 zijn geen bedragen meer uit de reserve vrijgevallen. De reserve is daarmee hoger dan het minimumniveau. Naar verwachting zullen de komende tijd nieuwe exploitatieplannen worden vastgesteld. Dan is het goed om de reserve grondexploitatie op niveau te hebben.

In deze begroting is de opbrengst van OZB geïndexeerd met 2,6%.

In overeenstemming met de uitgangspunten hebben we bij de berekening van een aantal tarieven voor de gemeentelijke belastingen en rechten rekening gehouden met een indexatie van 2,6%. Voor de afvalstoffenheffing is kostendekking het uitgangspunt, waarbij de reserve Lastenverlichting ingezet wordt om de tarieven te egaliseren. In de praktijk was deze kostendekkendheid er vanuit de vastgestelde tarieven de afgelopen jaren niet. Jaarlijkse tekorten werden gedekt vanuit de reserve lastenverlichting. De gemeenteraad heeft in het verleden besloten dat we toe moeten groeien naar een kostendekkendheid van 100%. Dit betekent dat tarieven, die op afvalinzameling betrekking hebben, stapsgewijs zijn verhoogd tot een volledige kostendekkendheid vanaf 2025.

Ook voor de rioolheffing geldt het uitgangspunt van 100% kostendekking. In 2025 zult u het zogenaamde Water- en rioleringsprogramma (Wrp) 2025-2029 vaststellen. De naamsverandering van GRP naar Wrp geeft aan dat de gemeentelijk watertaken in de loop der jaren breder zijn geworden. Het gaat niet alleen meer om de buizen onder de grond, maar over alle voorzieningen die een gemeente gebruikt bij de invulling en uitvoering van de watertaken, zowel onder- als bovengronds, inclusief gemeentelijk oppervlaktewater. Het Wrp is een voortzetting van het vorige GRP op gebied van beheer en onderhoud. Aangevuld met beleid over klimaatadaptatie en -mitigatie. In het Wrp zijn middelen voor klimaatadaptatie toegevoegd, en is ook de investeringsplanning geactualiseerd. Omdat er in de toekomst grote (vervangings)investeringen op de planning staan, is het van belang dat de hoogte van de voorziening hierin mee groeit. Dit heeft gevolgen voor de hoogte van de rioolheffing. In het kostendekkingsplan behorende bij het Wrp is weergegeven hoe de heffing zich ontwikkelt in de periode 2025-2029. 

Uit het kengetal belastingcapaciteit kan afgeleid worden dat de woonlastendruk van Ooststellingwerf lager is dan het landelijk gemiddelde. De gemiddelde woonlasten (ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing) voor een gezin worden afgezet tegen het landelijk gemiddelde.

Jaarlijks worden de reserves en voorzieningen geactualiseerd bij het opmaken van de jaarstukken. 

Onze reservepositie is gezond en is toereikend voor het realiseren van de doelen waarvoor de (bestemmings)reserves zijn gevormd. Voor diverse risico’s hebben we voorzieningen gevormd. De uitkomsten van de actualisatie 2024-2029 (Jaarstukken 2024) zijn in deze programmabegroting meegenomen. De jaarlijkse actualisatie levert een goed inzicht in de samenhang tussen de exploitatie enerzijds en de reserves en voorzieningen anderzijds. Uiteindelijk is het belangrijk dat de omvang van de reservepositie die aangehouden wordt past bij de risico’s, schaalgrootte en ambitieniveau van de gemeente. 

Incidenteel kan een reserve aangewend worden voor incidentele uitgaven ofwel om een tekort van een jaarschijf tijdelijk te dekken. Er wordt op de algemene reserve een meerjarig beslag (2026–2029) gelegd van in totaal € 2,809 miljoen. Rekening houdende met het bodembedrag van € 5 miljoen, de benodigde weerstandscapaciteit van € 3,823 miljoen, en het meerjarig beslag 2026–2029 van € 2,809 miljoen, is een bedrag van € 17,072 miljoen vrij aanwendbaar.

Uit de kapitaalreserve vindt een structurele onttrekking van € 249.000 plaats als dekking voor afschrijvingen van diverse investeringen. 

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de reserves en voorzieningen 2024-2029. In de bijlage vindt u een gespecificeerd meerjarenoverzicht per reserve en voorziening.

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van lopende investeringen in het jaar 2026. Dit zijn de resterende en geplande investeringen 2026.