3. Financiële verkenning

Herverdeling gemeentefonds
Onze belangrijkste bron van inkomsten is het gemeentefonds. In de afgelopen jaren is gebleken dat sommige gemeenten te weinig geld uit het gemeentefonds ontvangen in relatie tot hun lasten. Vanuit het Rijk is besloten om te onderzoeken hoe de gegroeide scheefheid van de afgelopen decennia weer recht te trekken is, en vanaf 2021 een herverdeling in te voeren. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat de herverdeling voor twee op de drie gemeenten nadelig uitpakt. Vooral de kleine en middelgrote gemeenten lijden hieronder, waar juist de steden er op vooruit gaan. Daarom heeft de minister besloten om de herverdeling uit te stellen tot 2022. In de tussentijd wordt aanvullend onderzoek verricht aan welke verdeelmaatstaven gesleuteld kan worden, zodat de herverdeling voor plattelandsgemeenten minder nadelig uitpakt. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft op 26 februari 2020 laten weten dat er naar wordt gestreefd de besluitvorming over de nieuwe verdeling nog dit jaar af te ronden. Dat de kleine gemeenten te maken krijgen met een nadeel is wel duidelijk. Op dit moment weten we niet waarmee we rekening moeten houden. Gemeentefondsspecialisten schatten in dat het wel minimaal 50 euro per inwoner is. Voor Ooststellingwerf zou dit uitkomen op € 1.250.000. Het is overigens wel gebruikelijk dat er een overgangstermijn (in het verleden was dat drie jaar) wordt afgesproken, zodat gemeenten dan de tijd hebben om de tegenvaller op te vangen.

Taskforce Sociaal domein - Wmo
In 2019 is de Taskforce Sociaal Domein gestart met het onderdeel Wmo. Het doel van het onderzoek is tweeledig. Als eerste het analyseren van de oorzaken van de financiële tekorten binnen de Wmo en de te verwachten gevolgen van het nieuwe rijksbeleid. Als tweede vanuit deze analyse in kaart brengen of er sturingsknoppen zijn om de tekorten te reduceren waarbij de kwaliteit van zorg en ondersteuning voor de inwoners van onze gemeente wordt gegarandeerd. De lasten en ontwikkelingen over de afgelopen jaren zijn geanalyseerd. We hebben op het gebied van vervoer, begeleiding, huishoudelijke hulp, woningaanpassingen en hulpmiddelen quickwins en beleidsmaatregelen geformuleerd. Deze worden ter besluitvorming aan u voorgelegd. Daarnaast zijn er overige financiële ontwikkelingen op het gebied van Wmo, zoals meerkosten voor hulpmiddelen door de nieuwe aanbesteding en een hogere indexatie bij vervoer. Deze ontwikkelingen zijn in het financieel perspectief in deze kaderbrief niet meegenomen omdat we ze in totaliteit met de maatregelen vanuit de Taskforce bekijken.

Jeugdhulp
De lasten voor Jeugdhulp waren in 2019 € 360.000 hoger dan geraamd. Deels heeft dit een incidenteel karakter (afrekeningen over voorgaande jaren) en deels structureel (hogere lasten crisis Jeugdhulp en Jeugdhulp trajecten). We gaan opnieuw een doorrekening maken voor 2020 en de volgende jaren op basis van de huidige lopende trajecten en verplichtingen. Dit doen we om de verwachte lasten voor Jeugdhulp zo goed mogelijk in te kunnen schatten. De uitkomsten hiervan verwerken we in de begroting 2021.

Afval
De invoering van het diftar+ systeem in 2019 is succesvol. Inwoners scheiden hun afval beter en zijn daarbij ook goedkoper uit. We maken op deze manier goede stappen in de richting van VANG-doelstelling. De gemeente heeft echter aanzienlijk minder opbrengsten dan begroot, terwijl de lasten niet dalen. Hierdoor was in 2019 een hogere onttrekking van € 304.000 aan de reserve lastenverlichting nodig dan begroot. Bij hetzelfde scheidingsgedrag als 2019 zal in 2020 een onttrekking aan de reserve van € 323.000 nodig zijn (primitief begroot was € 110.000). Dit zorgt ervoor dat de stand van de reserve aan het eind van 2020 nog maar € 70.000 is. Voor 2020 en 2021 en verder onderzoeken wij de mogelijkheden om de baten en lasten weer in evenwicht te brengen en leggen deze bij de begroting aan u voor.

Regiodeal
De gemeenten Heerenveen, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland, Weststellingwerf, provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân hebben eind november 2019 een aanvraag ingediend voor een Regio Deal Zuidoost Friesland ‘samen vitaal en veerkrachtig’. Onze ambitie: een leefbare regio met vitale kernen in een veerkrachtig landschap. Die ambitie willen we samen met de mienskip en in partnerschap met het Rijk bereiken. Op 14 februari 2020 heeft het Rijk aangegeven dat ze een regiodeal met ons willen sluiten en € 15 miljoen willen investeren. Bij een regiodeal wordt minimaal een gelijk deel aan regionale cofinanciering verwacht. De regionale cofinanciering komt uit bestaande projecten en programma’s. De regiodeal werken we momenteel als regio en Rijk samen uit. Het is de intentie om voor de zomer van 2020 definitief een Regio Deal te sluiten met een looptijd van 2020 tot en met 2023.

Huisvesting buitendienst
Een toekomstbestendige accommodatie voor de Buitendienst, die voldoet aan alle wettelijke eisen en waar we de bedrijfsprocessen optimaal kunnen uitvoeren is wat we willen bereiken. Op dit moment worden de verschillende scenario’s opgesteld en uitgewerkt. Dit willen wij u later in dit jaar presenteren bij een thema-avond.

Biosintrum
In 2020 heeft u een projectplan geaccordeerd waarin wordt onderzocht hoe de toekomst van het Biosintrum eruit moet zien. In nauw overleg met de stichting Biosintrum wordt gewerkt aan een gezonde financiële basis voor het Biosintrum. Afhankelijk van het door u te kiezen en te accorderen scenario wordt duidelijk wat de eventuele gevolgen zijn voor de gemeente. De Coronacrisis verhoogt de complexiteit van de te maken keuzes.

Formatie
Bij de begroting 2020 is € 200.000 beschikbaar gesteld voor formatie. Daarbij heeft u ruimte geboden om voor de begroting 2021 te komen met aanvullende formatievoorstellen ter hoogte van maximaal € 125.000 structureel. Gezien de huidige financiële situatie en de onzekerheden rondom de coronacrisis en herziening van het gemeentefonds zien wij af van structureel extra capaciteit. Daar waar extra inzet nodig is doen wij een voorstel voor incidentele invulling bij de begroting 2021.

Overige ontwikkelingen
Er zijn een aantal overige onderdelen niet meegenomen in het financieel perspectief in deze kaderbrief, zoals hoe we verder gaan met het Fonds, Biobased Economy, sportaccommodaties en de sloop en herinrichting Kuipenstreek 8 (aula). We betrekken ze bij het heroverwegingsproces.

Programma Samenleven
De Visie op Samenleven is op 15 oktober 2019 door u vastgesteld. Vier opgaven en 15 maatschappelijke effecten die we voor inwoners willen bereiken staan centraal. In 2020 werken we, in samenwerking met stakeholders, voor 5 van de 15 maatschappelijke effecten een deelprogramma uit. De oorspronkelijke planning hiervoor hebben we door de coronacrisis moeten bijstellen. De planning is nu dat we in het vierde kwartaal van dit jaar de deelprogramma’s ter besluitvorming aan u kunnen voorleggen. In 2021 en 2022 werken we ook per jaar 5 maatschappelijke effecten uit in een deelprogramma. We willen meer gaan sturen en verantwoorden op effecten/resultaten in plaats van op activiteiten. Daarvoor zijn we bezig met aanpassingen in de begroting, de monitoring en de subsidieverstrekking. De doorontwikkeling van het Gebiedsteam doen we integraal en is een belangrijk onderdeel bij de implementatie van de Visie op Samenleven.

Programma Duurzaamheid
Dit programma is nog niet tot stand gekomen. Op dit moment is de versnellingsagenda het geldende document. Er wordt gewerkt aan een nota van uitgangspunten. Op basis van deze nota van uitgangspunten wordt een uitvoeringsprogramma geschreven. Hoewel het programma nog niet gereed is wordt er wel veel werk verricht dat onderdeel gaat uitmaken van het programma zoals Regionale Energie Strategie (RES), Regeling Reductie Energiegebruik (RRE), Pilot waterstof, Duurzaamheidsleningen, Biobased Economy, Duurzaamheidseducatie, Diftar+ en Biodiversiteit. In september aanstaande wordt de nota van uitgangspunten aangeboden aan de raadscommissie.

Programma Omgevingswet
Medio 2017 heeft u het uitvoeringsprogramma Omgevingswet vastgesteld. Via dit programma wordt de Omgevingswet organisatiebreed ingevoerd. In het programma zijn drie hoofdprogrammalijnen benoemd. Onder elke programmalijn zijn concrete uitvoeringsprojecten benoemd die nodig zijn voor een goede inbedding van de wet.
Op dit moment wordt het bestaande programma geactualiseerd waarbij ook nadrukkelijk gekeken wordt welke onderdelen en acties we in OWO-verband kunnen oppakken. De belangrijkste lopende projecten zijn: de nieuwe omgevingsvisie voor onze gemeente, een OWO-breed uit te rollen opleidingsplan en diverse projecten op het digitale vlak om straks te kunnen aansluiten op het nieuwe Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO). De invoeringsdatum van de Omgevingswet stond gepland op 1 januari 2021, maar door een combinatie van factoren, waaronder de coronacrisis, is dit uitgesteld. De verwachting is dat er voor de zomerperiode meer duidelijkheid komt over de aangepaste invoeringsdatum van de wet. Dan kan ook een aangepaste planning voor de vaststelling van de visie worden gemaakt.

Programma Dienstverlening
De Visie Dienstverlening is op 27 augustus 2019 vastgesteld door het college. Dienstverlening wordt verbeterd aan de hand van drie richtinggevende principes: Dichtbij, Efficiënt en Digitaal. In 2020 worden deze principes in een uitvoeringsprogramma uitgewerkt naar concrete doelen en inspanningen (projecten). Het college stelt in het derde kwartaal van 2020 het uitvoeringsprogramma vast waarna het naar u gaat. We willen in 2020 beter inzicht in de klantervaringen en (nog) beter verantwoorden. We zorgen dat onze dienstverlening op orde blijft terwijl we onze dienstverlening aanpassen aan de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. We gaan onderzoeken of we nog beter vanuit het perspectief van de inwoner en ondernemer onze dienstverlening kunnen inrichten. Ondersteunend hieraan is het gebruik maken van informatie en het sturen op de data. Voor de projecten die in 2020 lopen of worden opgepakt wordt geprobeerd om binnen de bestaande budgetten in de begroting te blijven. Voor 2021 en verder wordt, op basis van het uitvoeringsprogramma, extra budget aangevraagd. Zie ook het financieel perspectief.